Δημοσίευση συνοπτικής έκθεσης για τη μαθητική διαρροή στην ελληνική Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (στοιχεία περιόδου 2014-2017)
To Γραφείο Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού Έργου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) δημοσιεύει τη συνοπτική «Έκθεση αποτύπωσης της μαθητικής διαρροής στην ελληνική Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, περιόδου 2014-2017». Η έκθεση, η οποία αποτελεί συνέχεια προηγούμενης Έκθεσης του Παρατηρητηρίου Μαθητικής Διαρροής του ΙΕΠ για την περίοδο 2013-2016, εξακολουθεί να βασίζεται στη μελέτη σε επίπεδο γενιάς (κοόρτης) μαθητών και μαθητριών (Α΄-Β’-Γ’ Δημοτικού, Δ’-Ε’-ΣΤ’ Δημοτικού, Α΄-Β’-Γ’ Γυμνασίου, Α΄-Β’-Γ’ Γενικού Λυκείου, Α΄-Β’-Γ’ Επαγγελματικού Λυκείου), τους οποίους/οποίες παρακολουθεί σε βάθος τριετίας (2014-2017 εν προκειμένω), βάσει πρωτογενών δεδομένων που καταχωρίζονται στο πληροφοριακό σύστημα myschool. Στο επίπεδο της επικράτειας, τα στοιχεία δείχνουν ότι η μαθητική διαρροή διακυμαίνεται ως εξής:
-
κοόρτη Α’, Β’, Γ’ Δημοτικού: 1,79% (σταθερή σε σχέση με την περίοδο 2013-2016)
-
κοόρτη Δ’, Ε’ ΣΤ’ Δημοτικού: 1,54% (μειωμένη, σε σχέση με την περίοδο 2013-2016 που είχε διαμορφωθεί στο 1,65%)
-
κοόρτη Α’, Β’, Γ’ Γυμνασίου: 4,62% (αυξημένη, σε σχέση με την περίοδο 2013-2016 με το 4,23%)
-
κοόρτη Α’, Β’, Γ’ Γενικού Λυκείου: 1,65% (μειωμένη, σε σχέση με την περίοδο 2013-2016 που είχε διαμορφωθεί στο 1,92%)
-
κοόρτη Α’, Β’, Γ’ Επαγγελματικού Λυκείου: 8,94% (μειωμένη, σε σχέση με την περίοδο 2013-2016 που είχε διαμορφωθεί στο 11,02%).
Τα στοιχεία εγγραφής, φοίτησης και μαθητικής διαρροής αποτυπώνονται στην έκθεση και πιο αναλυτικά (σε επίπεδο Περιφέρειας και Περιφερειακής Ενότητας), με σκοπό να αναδειχθεί και η γεωγραφική διάσταση του φαινομένου. Λεπτομερέστερη έκθεση πρόκειται να δημοσιευθεί σύντομα στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ, ωστόσο με αφορμή τα αρχικά δεδομένα που αφορούν στον προσδιορισμό του επιπέδου της μαθητικής διαρροής, είναι σημαντικό να επισημανθούν τα ακόλουθα:
-
Η ακρίβεια των δηλούμενων στο πληροφοριακό σύστημα πρωτογενών δεδομένων, η οποία κρίνεται κυρίως στο επίπεδο του σχολείου, είναι κρίσιμη παράμετρος της ποιότητας των εξαγόμενων στοιχείων και συμπερασμάτων. Επίσης, η συμπερίληψη του συνόλου των σχολείων σε επόμενες μελέτες, όπως και η καθιέρωση του ενιαίου αριθμού μαθητή/μαθήτριας, που έχει θεσμοθετηθεί με το Ν. 4452/2017, αναμένεται να διευκολύνουν την πληρέστερη παρακολούθηση και αποτύπωση της πορείας των μαθητών και μαθητριών στο εκπαιδευτικό σύστημα.
-
Πέρα από τα ακριβή ποσοστά της μαθητικής διαρροής είναι σημαντικό να συγκρατεί κανείς στη σκέψη του/της ότι η μαθητική διαρροή, ακόμη και αν αφορά ένα μόνο παιδί, είναι κρίσιμη όχι μόνο για τη ζωή του ίδιου αλλά και για το ευρύτερο περιβάλλον του. Το ότι είναι κρίσιμο ένα παιδί ή έφηβος/η στο σχολείο να μη διακόπτει τη φοίτησή του/της, να παραμένει στη σχολική κοινότητα και να απολαμβάνει του δικαιώματος της εκπαίδευσης δεν μπορεί να αμφισβητηθεί σε μια σύγχρονη κοινωνία. Συνεπώς, πέρα από τη μακρο-θεώρηση του φαινομένου της μαθητικής διαρροής, η οποία είναι απαραίτητη για τον σχεδιασμό των κατάλληλων εκπαιδευτικών πολιτικών και παρεμβάσεων σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σημασία της μικρο-θεώρησης του φαινομένου: θα πρέπει να διερευνώνται για κάθε παιδί ή έφηβο/η ξεχωριστά οι συνθήκες που οδηγούν εκτός του σχολείου και επακόλουθα εκτός των προοπτικών που αυτό διανοίγει. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών και της τοπικής εκπαιδευτικής και σχολικής κοινότητας κρίνεται κρισιμότατος.
Τέλος, τονίζεται ότι τα στοιχεία της μελέτης προέρχονται από μαθητές και μαθήτριες που έχουν εγγραφεί σε δομές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και η μαθητική διαρροή υπολογίζεται επί του δεδομένου μαθητικού πληθυσμού. Εξακολουθεί να παραμένει αναπάντητο το ερώτημα σχετικά με τον ακριβή αριθμό των παιδιών και εφήβων που διαβιούν στην Ελλάδα, αλλά δεν έχουν ποτέ εγγραφεί στις δομές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (π.χ. παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο), ή των παιδιών και εφήβων των οποίων η πορεία δεν παρακολουθείται μέσω του πληροφοριακού συστήματος.
Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο της επενδυτικής προτεραιότητας 10.1 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση & Δια βίου
Μάθηση 2014-2020», η οποία αφορά τη «Μείωση και πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και προώθηση της ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτική νηπιακή, πρωτοβάθμια και
δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς επίσης και σε τυπικές, μη τυπικές και άτυπες δυνατότητες
εκπαίδευσης για την επανένταξη στην εκπαίδευση και την κατάρτιση».
Η μελέτη εκπονήθηκε από τα στελέχη του Γραφείου Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού Έργου του Ι.Ε.Π, το οποίο είναι αρμόδιο για τα θέματα καταγραφής και αντιμετώπισης της μαθητικής διαρροής.
ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ - ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ:
Γιοβάνογλου Σοφία Σύμβουλος Α΄ Κοινωνικών Επιστημών, κλάδου ΠΕ78, Στέλεχος Γραφείου Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού έργου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Παπαδοπούλου Ελένη Σύμβουλος Β΄ Φιλολόγων, κλάδου ΠΕ02, Στέλεχος Γραφείου Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού έργου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Παπαδοπούλου Σταυρούλα Εκπαιδευτικός κλάδου ΠΕ 88.01, αποσπασμένη στο ΙΕΠ, Στέλεχος Γραφείου Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού έργου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ
Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου (Π.Ε.Σ.) και η μαθητική διαρροή (Μ.Δ.) από το εκπαιδευτικό σύστημα θεωρούνται σήμερα από τα κρισιμότερα κοινωνικά προβλήματα που
αφορούν την εκπαίδευση σε παγκόσμια κλίμακα.
Για τον λόγο αυτό, στις σύγχρονες κοινωνίες καταβάλλονται προσπάθειες για την αντιμετώπισή τους, εστιάζοντας στους εκπαιδευτικούς θεσμούς και στην αντιμετώπιση των θεσμικών ανεπαρκειών ή των κοινωνικών εμποδίων που συντηρούν ή και ενισχύουν το φαινόμενο της μαθητικής διαρροής και της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Υπό το πρίσμα αυτό, το φαινόμενο της μαθητικής διαρροής (Μ.Δ.) τίθεται, εξετάζεται και προσεγγίζεται, σε συνάρτηση με την κομβική έννοια του δικαιώματος και της ισότητας στην εκπαίδευση και της συμπερίληψης (inclusion), με τη θεσμική θωράκιση της λειτουργίας ειδικού Παρατηρητηρίου (από το 2013 κ.εξ.) στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Σημειώνεται ότι, μετά την ψήφιση του Ν.4547/2018 (άρθρο 61, παρ. 3) το Παρατηρητήριο αποτελεί οργανικό μέρος του Γραφείου Διερεύνησης και Αποτίμησης Εκπαιδευτικού Έργου (Δ.Α.Ε.Ε.) του Ι.Ε.Π, το οποίο, μεταξύ άλλων αρμοδιοτήτων, έχει αποστολή να: «καταγράφει, μελετά και συγκεντρώνει τα δεδομένα για κάθε θέμα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που απαιτεί παρακολούθηση και σχεδιασμό πολιτικής, όπως τη μαθητική διαρροή και την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου με τη λειτουργία ειδικού Παρατηρητηρίου».
Επομένως, στο πλαίσιο του Παρατηρητηρίου, τα δύο φαινόμενα (Π.Ε.Σ., Μ.Δ.) μελετώνται
παράλληλα, γιατί, παρά την ευρεία αποδοχή της σημασίας της μαθητικής διαρροής, δεν υπάρχει απόλυτη ταύτιση στον τρόπο εννοιολόγησης και ορισμού της από τους θεσμούς, τους επιστήμονες και τους ερευνητές που ασχολούνται με το ζήτημα. Ως αποτέλεσμα, η ύπαρξη ορισμών ασύμβατων μεταξύ τους, που συνδέεται με την ύπαρξη διαφορετικών μεθόδων ταυτοποίησης και μέτρησης, έχει συχνά ως συνέπεια την υπονόμευση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των διαθέσιμων στοιχείων και τη συνακόλουθη δυσχέρεια στη διαμόρφωση αποτελεσματικών πολιτικών αντιμετώπισης. Στο πλαίσιο αυτό και λόγω της ανάγκης για συστηματική παρακολούθηση και συνολική θεώρηση και αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών, τα οποία συνδέονται άρρηκτα με το ζήτημα των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων, καθίσταται αναγκαία η εκπόνηση περιοδικών μελετών καταγραφής του φαινομένου της μαθητικής διαρροής.
Το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας μελέτης παρουσιάζεται και είναι διαθέσιμο από την
πρώτη μελέτη «Η μαθητική διαρροή στην ελληνική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Περίοδος αναφοράς 2013-2016» (Ι.Ε.Π, 2017). Τα θεωρητικά ζητήματα (μεθοδολογία, ορισμοί, κ.ά.) τίθενται αναλυτικά στην εν λόγω αρχική μελέτη του Ι.Ε.Π, συνέχεια της οποίας αποτελεί η παρούσα. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μελέτη αφορά στην περιγραφική ανάλυση δεδομένων για τη μαθητική διαρροή στην ελληνική δημόσια πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατά την περίοδο αναφοράς 2014-2017, επιχειρώντας τη συνέχιση της καταγραφής δεδομένων για τη μαθητική διαρροή. Η μελέτη, όπως και η προηγούμενη, έχει απογραφικό χαρακτήρα για τον μαθητικό πληθυσμό και στηρίζεται σε πρωτογενή δεδομένα που καταγράφονται στο myschool, το πληροφοριακό σύστημα συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων που αναπτύσσει και λειτουργεί το ΙΤΥΕ Διόφαντος για τις ανάγκες του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Αντίστοιχα, οι δείκτες για την Πρόωρη Εγκατάλειψη του Σχολείου (Π.Ε.Σ.) που εξάγονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) προκύπτουν από στατιστική επεξεργασία σε ένα δείγμα του πληθυσμού στόχου, ο οποίος αξίζει να σημειωθεί ότι για την Ελλάδα κατά το έτος 2017 διαμορφώθηκε στο 6% (τελευταία ενημέρωση 19-03-2019) και στο 4,9% για το 2018 (pr), σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (βλ. http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=edat_lfse_14&lang=en ).
Παράλληλα, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο πλαίσιο του Ε.Π «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020» υλοποιεί την Πράξη «Επιστημονική υποστήριξη σχεδιασμού εξειδίκευσης δράσεων Π.Ε.Σ.» (κωδικός MIS 5001036). Αντικείμενο της Πράξης αποτελεί η σε βάθος διερεύνηση του φαινομένου της μαθητικής διαρροής και ο σχεδιασμός οριζόντιων δράσεων και ad hoc παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση αυτού του αρνητικού φαινομένου, δεδομένου ότι η μείωση της μαθητικής διαρροής έχει κατ’ επέκταση θετική επίπτωση στον δείκτη της Πρόωρης Εγκατάλειψης του Σχολείου (Π.Ε.Σ.), στο ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την Ευρώπη του 2020.
Συμπερασματικά, στόχοι της παρούσας μελέτης, σύμφωνα με τη σκοποθεσία της προηγούμενης έρευνας του Ι.Ε.Π, είναι:
• να προσδιορισθεί το μέγεθος της μαθητικής διαρροής σε κάθε εξεταζόμενο τύπο σχολείου,
• να καλυφθεί – όσο το δυνατόν – όλο τα φάσμα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος
(από την πρωτοβάθμια και την κατώτερη δευτεροβάθμια, δηλαδή την υποχρεωτική, μέχρι και την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, για τους περισσότερους τύπους σχολείων),
• να αποτυπωθούν γεωγραφικές διαφοροποιήσεις της εμφάνισης του φαινομένου μαθητικής διαρροής,
• να συμπληρωθεί το υπάρχον κενό στην εκπαιδευτική έρευνα και να συνδεθεί με τη συνέχεια των απογραφικών μελετών του Ι.Ε.Π. για τη μαθητική διαρροή (σημειώνεται ότι επίκειται σε σύντομο χρονικό διάστημα η έκδοση αποτελεσμάτων σχετικά με την περίοδο 2015-2018),
• να διαπιστωθεί αδρομερώς αν τα συγκεκριμένα δεδομένα αναπαράγουν ή ανατρέπουν τα
παλαιότερα.
Επομένως, στο πλαίσιο του γενικότερου επιστημονικού χαρακτήρα του Ινστιτούτου, η παρούσα μελέτη βρίσκεται σε απόλυτη συνάφεια και συμπληρωματικότητα με τις μελέτες που έχουν ως ειδικότερο σκοπό αφενός την επικαιροποίηση του ερευνητικού πλαισίου σχετικά με τη μαθητική διαρροή στην Ελλάδα και αφετέρου την παροχή της κατάλληλης τεκμηρίωσης, η οποία παρέχεται κα εμπλουτίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Σημειώνεται ότι από την έρευνα εξαιρέθηκαν, για διαφορετικούς λόγους, περιορισμένες ειδικές κατηγορίες σχολείων και συγκεκριμένες κατηγορίες μαθητών/τριών.
Εξαιρέθηκαν, γενικά, από την παρούσα καταγραφή, για διαφορετικούς λόγους, σχολεία ειδικής αγωγής, εκκλησιαστικά, εσπερινά κ.λπ.
Επισημαίνεται ότι δεν υπολογίσθηκαν στη διαρροή οι ακόλουθες καταχωρίσεις στο πληροφοριακό σύστημα myschool που χαρακτηρίζονται ως «διακοπή φοίτησης»: μαθητές που διέκοψαν για συγκεκριμένο λόγο (π.χ. θάνατο), μαθητές με διακοπή για σχολείο του εξωτερικού, μαθητές με μεγάλη ηλικιακή απόσταση (Ν-6 έως Ν+1) από την κανονική τάξη φοίτησης σύμφωνα με την ηλικία τους, μαθητές που μετεγγράφηκαν σε ιδιωτικά σχολεία κ.λπ. Οι εξαιρέσεις αυτές αποτελούν αμελητέο ποσοστό του δείγματος ανά κοόρτη.
Δείτε εδώ την 'Εκθεση για τη μαθητική διαρροή του ΙΕΠ